เรื่องของการมีคู่ครองเป็นเรื่องที่สำคัญ เพราะเป็นการเอาคนต่างครอบครัว ต่างนิสัยมาอาศัยอยู่ร่วมกัน ซึ่งต้องมีการปรับตัวเข้าหากันเพื่อสร้างครอบครัวที่มั่นคง ประเพณีโบราณอีสานจึงถือว่า "การเลือกคู่ครอง" เป็นเรื่องสำคัญ ตั้งแต่การเลือกดูดวงชะตาราศีให้สมพงษ์กัน หาเลือกงามยามดีในการแต่งงาน

สมพงษ์นาค

สมพงษ์นาค เป็นวิธีการหนึ่งของการเลือกคู่ครอง ถ้าอยากรู้ว่า ชายหญิงที่ชอบพอกันนี้ชะตาจะสมพงษ์กันหรือไม่ ให้ดูที่สมพงษ์นาค (ดังรูปด้านล่าง) ผู้ชายให้นับปีชวดจากหัวนาคไปหางนาค นับไปจนถึงปีเกิดของตน ถ้าเป็นหญิงให้เริ่มนับปีชวดจากหางนาคไปจนถึงปีเกิดของตน นอกจากนับปีเกิดแล้วยังมีการนับเดือน และวันด้วย โดยการนับเดือนให้นับจากเดือนอ้าย ส่วนวันให้นับวันจากวันอาทิตย์ ใช้วิธีการเดียวกับการนับเดือน (ชายเริ่มจากหัวนาค หญิงเริ่มจากหางนาค) แต่ที่นิยมกันคือการนับปีเกิด ซึ่งจะทำนายผลดังนี้

• ถ้าตก หัวนาคตัวเดียวกัน ท่านว่าดีนักแล
• ถ้าตก หัวนาคทั้งสองคน แต่ต่างตัวกัน ท่านว่า จะอยู่กันไม่ยืด
• ถ้าตก หางนาคตัวเดียวกันทั้งสองคน ท่านว่าดีนักแล
• ถ้าตก หางนาคทั้งสองคน แต่ต่างตัวกัน ท่านว่าจะหย่าร้างกัน
• ถ้าตก กลางตัวนาคทั้งสองคนและตัวเดียวกัน ท่านว่าดี จะมั่งมีศรีสุข
• ถ้าตก กลางตัวนาคทั้งสองคน แต่ต่างตัวกัน ท่านว่าไม่ดี จะตายจากกันตั้งแต่ยังไม่ถึงเวลาอันควร
• ถ้าตก หัวนาคและหางนาคตัวเดียวกัน ท่านว่าดีปานกลาง
• ถ้าตก กลางตัวนาคทั้งสองคน และเป็นศูนย์เดียวกันด้วย ท่านว่าไม่ค่อยดี
• ถ้าตก ที่หัวนาค กลางนาค และหางนาคตัวเดียวกันและเป็นศูนย์เดียวกันด้วย ท่านว่าไม่ดี จะได้รับความลำบาก

สมพงษ์วัน

โบราณประเพณีได้กำหนดวันสมพงษ์เป็นมิตร และเป็นคู่ครองกันไว้ดังนี้

• พุธ ก็หากเข้าฮ่วมห้องจาเจ้าแจ่มพระจันทร์
• พฤหัส บาทไท้เว้าแม่นอาทิตย์
• ศุกร์ เฮียงคารนิมิตร กันจาต้าน
• เสาร์ สถิตย์ใกล้ ราหู เฮียงพ่าน

อธิบายว่า วันพุธคู่กับวันจันทร์ วันพฤหัสบดีคู่กับวันอาทิตย์ วันศุกร์คู่กับวันอังคาร วันเสาร์คู่กับวันราหู (คือวันพุธกลางคืน) ถ้านอกจากคู่นี้ชื่อว่าไม่สมพงษ์

สมพงษ์ปี

ในตำรา "หนังสือใบลานหมอดูอีสาน" นั้น พบเฉพาะหลักการสมพงษ์ปี และวัน ไม่พบเห็นการจับคู่สมพงษ์เดือน ในตำราการจับคู่สมพงษ์ปีที่จะเป็นมิตรและเป็นคู่ครองที่ดีนั้น มีกำหนดไว้ดังนี้

การแต่งงานจึงควรจับคู่ให้สมพงษ์กัน คือ เทวดาผู้ชายคู่กับเทวดาผู้หญิง ยักษ์ผู้ชายคู่กับยักษ์ผู้หญิง มนุษย์ผู้ชายแต่งกับมนุษย์ผู้หญิง ถ้าจับคู่นอกเหนือจากนี้ถือว่าไม่ดี

อย่างไรก็ตาม หากทั้งสองคนบ่าวสาวมีความรักใคร่ ใจบริสุทธิ์ใสซื่อต่อกัน ก็ไม่ต้องใส่ใจต่อการสมพงษ์ แต่ให้มุ่งมั่นทำความดีปฏิบัติตามฆราวาสธรรมอย่างเคร่งครัด มีจิตใจเป็นพระ สงบเย็น มีขันติธรรม ให้อภัยแก่กัน ครอบครัวก็จะร่มเย็นเป็นสุข มั่นคงยั่งยืนตลอดไป โดยไม่ต้องไปสนใจว่าคู่เราจะเป็นเทวดา ยักษ์ มนุษย์ชายหรือหญิง แต่อย่างใด

สีประจำวัน

"สีประจำวัน" ที่สมพงษ์กับคนเกิดวันต่างๆ ซึ่งสามารถสร้างความพึงพอใจแก่คนที่เราคบหา หากเลือกของขวัญของฝากให้ตรงกับสีประจำวันของผู้ที่เราคบหา ก็จะได้รับความรัก ความเมตตาจากผู้นั้น หากเราแต่งตัวให้มีสีตรงกับสีประจำวันของเรา ก็อาจจะได้รับผลดีเช่นกัน สีที่ต้องโฉลกหรือเป็นศิริมงคลประจำวัน ดังนี้

การหาฤกษ์แต่งงาน

นอกจากเรื่องของดวงสมพงษ์และสีแล้ว เมื่อตกลงปลงใจจะร่วมชีวิตใหม่ร่วมกันแล้ว ก็ต้องหาฤกษ์งามยามดีในการประกอบพิธีกรรมแต่งงาน ควรเลือกฤกษ์ยามตามแนวปฏิบ้ติดังนี้

• เดือนที่นิยมในการจัดงานวิวาห์ นิยมเป็นเดือนคู่ ได้แก่ เดือนยี่ (เดือนสอง) เดือนสี่ เดือนหก เดือนสิบ และเดือนสิบสอง ส่วนเดือนคี่ จะเป็น เดือนเก้า (แต่ชาวอีสานจะไม่นิยมกัน เพราะถือว่าอยู่ในช่วงกลางพรรษา)
• วันแต่งงาน จะเลือกเอาวันข้างขึ้นหรือข้างแรมที่เป็น "วันหัวเฮียง(เคียง)หมอน" เป็นวันศิริมงคล (ไม่คำนึงถึงวันที่และวันในสัปดาห์ อย่าง จันทร์ อังคาร พุธ ฯลฯ)
• วันหัวเฮียงหมอน เป็นวันเหมาะแก่การจัดงานแต่งงาน ยกเว้นวันจม แต่จะถูกวันฟูหรือไม่ก็ไม่เป็นไร วันหัวเฮียงหมอนประกอบด้วย
  - ข้างขึ้น ได้แก่ ขึ้น 6 - 7 - 10 - 11 -12 - 13 ค่ำ
  - ข้างแรม ได้แก่ แรม 3 - 7 - 9 - 13 ค่ำ
• วันที่ห้ามแต่งงาน มีดังนี้
  - ข้างขึ้น เช่น ขึ้น 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 8 - 9 - 14 - 15 ค่ำ
  - ข้างแรม เช่น แรม 1 - 2 - 4 - 5 - 6 - 8 - 10 - 12 - 14 - 15 ค่ำ

อ่านมาถึงตรงนี้ บางท่านอาจจะวิตกกังวล เพราะตรวจสอบดูแล้วพบว่า ตนได้จัดการงานแต่งงานไปในวัน หรือฤกษ์ต้องห้ามข้างต้น โบราณท่านว่าแก้ไขได้ ด้วยการไหว้พระสวดมนต์ทุกเช้าเย็น หม้่นตักบาตรทำบุญ อุทิศส่วนกุศลให้แก่เจ้ากรรมนายเวร จะพ้นทุกข์ มีสุขทุกคืนวันแล...

เรื่องที่เกี่ยวข้อง : การเลือกคู่ครอง | การแต่งงานแบบอีสาน | แซนการ์ แต่งงานอีสานใต้ | ซัตเต แต่งงานชาวกุย