ในปี พ.ศ. ๒๕๖๔ นี้นับเป็นปีที่หม่นหมองเศร้าสร้อย หลายคนวิตกกังวล ซึมเศร้าจากสถานการณ์โรคระบาดโควิด-19 ที่ยังคงไม่หยุดลงเสียที ทำให้การจัดงานบุญประเพณีทั้งหลายกร่อยไปมาก เพราะไม่มีคนร่วมงานคึกคัก เรียกว่าไม่มีความบันเทิงใดๆ เลยก็ว่าได้ เดือนตุลาคมนี้ก็เช่นเดียวกัน แม้จะตรงกับเทศกาลออกพรรษาแต่กิจกรรมต่างๆ ก็คงมีเพียงรักษาประเพณีเอาไว้เท่านั้น พวกเฮาต้องอยู่กับมัน (บักโควิด) นี่ไปอีกนาน ต้องทำตัวระมัดระวัง รณรงค์ป้องกันไว้ การ์ดอย่าตก อย่าเผลอให้มันน็อคปลายคางได้เด้อ สำหรับงานประเพณีอันดีของเฮาที่ยังคงมีเพื่อรักษาไว้ในเดืนนี้ได้แก่

• งานประเพณีจุดไฟตูมกา จังหวัดยโสธร ประจำปี 2564 ระหว่างวันที่ 20-21 ตุลาคม 2564
• ประเพณีแห่ปราสาทผึ้งและแข่งขันเรือยาว จังหวัดสกลนคร ระหว่าง 16-21 ตลาคม 2564
• งานประเพณีไหลเรือไฟ จังหวัดนครพนม ประจำปี 2564 ระหว่าง 18-22 ตุลาคม 2564
• งานประเพณีออกพรรษา ไหลเรือไฟ ลอยกระทง จังหวัดอุบลราชธานี วันที่ 21 ตุลาคม 2564

งานประเพณีจุดไฟตูมกาออกพรรษายโสธร ประจำปี 2564

การจุดไฟตูมกาเป็นประเพณีของชาวบ้านทุ่งแต้ ตำบลทุ่งแต้ อำเภอเมืองยโสธร มีมาแต่ช้านานกว่า 200 ปีพร้อมกับการก่อตั้งหมู่บ้าน แต่เมื่อช่วง 50 ปี ที่ผ่านมาประเพณีดังกล่าวได้เลือนหายไป เนื่องจากมีความเจริญและมีไฟฟ้าเข้ามาใช้ในชุมชน ภายหลัง พระครูปริยัติ พลากร เจ้าอาวาสวัดบูรพา กลับมาอยู่วัดบ้านเกิด จึงพาญาติโยมฟื้นฟูประเพณีนี้ขึ้นมามาตั้งแต่ปี 2548 รวม 13 ปี และปัจจุบัน ชาวบ้านทุ่งแต้ ได้เริ่มรื้อฟื้นการจุดไฟตูมกาในช่วงวันออกพรรษาให้กลับมาอีกครั้ง เพื่อให้ชาวบ้าน นักเรียนและเยาวชน ได้ร่วมกิจกรรมเป็นการสืบสานการจุดไฟตูมกาในช่วงวันออกพรรษา

จังหวัดยโสธร จึงได้มีการเตรียมการจัด งานประเพณีจุดไฟตูมกา ในคืนวันออกพรรษาอย่างยิ่งใหญ่ เพื่อเป็นการส่งเสริมการท่องเที่ยว และอนุรักษ์ประเพณีท้องถิ่นอันดีงาม ภายใต้ชื่อ "จุดไฟตูมกา ออกพรรษายโสธร" ขึ้น ชมการสาธิตการแกะสลักไฟตูมกา การแห่ต้นไฟตูมกา การแสดงศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้านจากโรงเรียนต่างๆ ชมการรำไฟตูมกา โดยนางรำจากทุกหมู่บ้านในอำเภอเมืองยโสธร จำนวนกว่า 1,000 คน การประกวดไฟตูมกาประเภทต่างๆ การแสดงรำวงย้อนยุคจากชุมชนทุ่งแต้ อำเภอเมืองยโสธร และชมความระยิบระยับงดงามตระการตา ในยามค่ำคืนของแสงไฟตูมกานับหมื่นดวง

ปีนี้ 2564 สถานการณ์โควิด-19 ยังคงระบาดกันอยู่ทั่วโลกจากการกลายพันธุ์ที่มีความร้ายแรง ติดต่อแพร่กระจายได้รวดเร็ว แต่ไม่แสดงอาการให้เห็นจนกระทั่งร่างกายผู้ติดโรคเกิดความอ่อนแอมาก ค่อยรู้ตัวและก็รักษาแทบไม่ทัน ที่ร่างกายมีโรคภัยอื่นๆ อยู่แล้วก็ยิ่งทรุดหนักจนกระทั่งเสียชีวิตในที่สุด ก็เลยทำให้การจัดงานประเพณีต่างๆ มีความเสี่ยงต่อการแพร่ระบาดของโรค หลายๆ แห่งก็งดจัดงานบ้าง หรือลดขนาดของงานลงเอาแค่พอเป็นการรักษาประเพณีไว้ไม่ให้สูญหายเท่านั้น เดือนกันยายนปีนี้ก็มีงานประเพณีสำคัญของชาวอีสานดังนี้

• ฮีตเดือนเก้า "บุญข้าวประดับดิน" ทุกจังหวัดภาคอีสาน วันที่ 6 กันยายน 2564
• มหัศจรรย์พนมรุ้ง 2564 ปราสาทเขาพนมรุ้ง อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์ 9-11 กันยายน 2564
• ฮีตเดือนสิบ "บุญข้าวสาก" ทุกจังหวัดภาคอีสาน วันที่ 21 กันยายน 2564

ฮีตเดือนเก้า "บุญข้าวประดับดิน"

หลังจากเข้าพรรษาไปได้ประมาณหนึ่งเดือน ก็จะมีอีกหนึ่ง ฮีตคองประเพณีอีสานบ้านเรา ในช่วงนี้คือ “บุญข้าวประดับดิน” ซึ่งทำกันในวันแรม 14 ค่ำ เดือน 9 ปีนี้ตรงกับวันที่ 6 กันยายน 2564 ประเพณีนี้ทั้งคนลาวและคนไทยอีสาน มีความเชื่อสืบต่อกันมาว่า กลางคืนของเดือน 9 หรือ ทำในวันแรมสิบสี่ค่ำ เดือนเก้า เป็นวันที่ 'ประตูนรกเปิด' ยมบาลจะปล่อยให้ผีนรกออกมาเยี่ยมญาติในโลกมนุษย์ได้ ในคืนนี้เพียงคืนเดียวเท่านั้นในรอบปี

ดังนั้น ชาวอีสานจึงพากันเตรียมจัด 'ห่อข้าว' ไว้ให้แก่ญาติพี่น้องที่ล่วงลับไปแล้ว โดยการนำข้าวปลา อาหารคาว-หวาน ผลไม้ หมาก พลู บุหรี่ อย่างละเล็ก อย่างละน้อย แล้วห่อด้วยใบตองทำเป็นห่อเล็กๆ นำไปวางตามโคนต้นไม้ใหญ่ หรือตามพื้นดิน บริเวณรอบๆ เจดีย์ โบสถ์ หรือกำแพงวัด เป็นการทำบุญที่ชาวบ้านจัดขึ้น เพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้ล่วงลับไปแล้วเป็นประจำทุกปี

พิธีกรรม "บุญข้าวประดับดิน"

• วันแรม 13 ค่ำ เดือน 9 ชาวบ้านจะเตรียมข้าวต้ม ขนม อาหารคาวหวาน หมาก พลู และบุหรี่ ไว้ 4 ส่วน ส่วนหนึ่ง เลี้ยงดูกันภายในครอบครัว ส่วนที่สอง แจกให้ญาติพี่น้อง ส่วนที่สาม อุทิศให้ญาติที่ตายไปแล้ว และส่วนที่สี่ นำไปถวายพระสงฆ์
  
  ในส่วนที่สามนี้ ญาติโยมจะห่อข้าวน้อย ซึ่งมีวิธีการห่อคือ ใช้ใบตองห่อขนาดเท่าฝ่ามือ ส่วนความยาวนั้นให้ยาวสุดซีกของใบตอง