ปลา | แมลง | จตุบาท
สัตว์จำพวกปลา ในที่นี่จะเสนอเฉพาะชื่อที่เรียกแตกต่างจากถิ่นอื่น
| ชื่อ | ความหมาย/ลักษณะ |
| ปลาค่อ | ปลาช่อน มีหัวคล้ายหัวงู มีเกล็ดคล้ายปลาโด มีสองชนิด คือ ปลาค่อน้อย หรือ ปลากั้ง และปลาค่อใหญ่ |
| ปลาเข็ง | ปลาหมอ เป็นปลาเกล็ดชนิดหนึ่ง ครีบหลังแข็ง แหลมคม ภาษิตมักบอกว่า ปลาหมอตายเพราะปาก |
| ปลาปึ่ง | ปลาเทโพ ปลาน้ำจืดไม่มีเกล็ด คล้ายคลึงกลับปลาสวาย ปลาเคิง ด้านข้างแก้มมีจุดดำ เนื้อนุ่มรสอร่อย เก็บถนอมอาหารโดยการทำเค็มสับปะรด |
| ปลาตอง | เป็นปลาน้ำจืดชนิดหนึ่ง มีเกล็ด ลำตัวแบน มี 2 ชนิดคือ ปลาตองนา และปลาตองกลาย ภาษากลางเรียก ปลากราย |
| ปลากะเดิด | ปลามีเกล็ด ตัวแบน ลำตัวสองข้างมีจุดดำ หรือปลากระดี่ |
| ปลาฮากกล้วย | ปลาช่อนทราย ชื่อปลาชนิดหนึ่งมีลักษณะเหมือนรากกล้วย เรียก ปลาฮากกล้วย ปลาฮ่างกล้วย |
| ปลาเซือม/ปลานาง | เป็นปลาเนื้ออ่อนชนิดหนึ่ง ไม่มีเกล็ด เนื้อนุ่มรสอร่อย ไม่ว่าจะนึ่ง หรือ ทอดกระเทียมพริกไทย |
| ปลาแข้/ปลาเคิง | เป็นปลาน้ำจืดชนิดหนึ่ง ไม่มีเกล็ด โคนหางคอด ปากกว้าง หูแดง มีลักษณะคล้ายปลาปึ่ง แต่ตัวโตกว่า เนื้อเหนียวนุ่ม ใช้ลวกจิ้ม น้ำพริก หรือทำลาบก็อร่อยนัก |
| ปลากด | ปลาไม่มีเกล็ด มีเงี่ยง มีหลายชนิด ชนิดสีเหลืองปนขาว เรียก ปลากดเหลือง ชนิดสีค่อนข้างดำ เรียก ปลากดหม้อ ชนิดตัวเล็ก เรียก ปลากดป่อง |
| ปลากะแยง | ปลาแขยง ชื่อปลาไม่มีเกล็ดชนิดหนึ่ง เกิดในน้ำจืด เรียก ปลากะแยง ขะแยง ก็เรียก |
| ปลาค้าว | เป็นปลาเนื้ออ่อนขนาดใหญ่ชนิดหนึ่ง ไม่มีเกล็ด นิยมใช้ทำอาหาร ประเภทลาบ เช่นกัน |
| ปลาโด | ปลาชะโด คล้ายกับปลาช่อนแต่ลำตัวสั้นกว่า มีเนื้อแน่นสีขาว ทำปลาส้มขึ้นชื่อ เรียกว่า ส้มปลาโด มีชื่อเสียงแถบอำเภอไชยบุรี จังหวัดนครพนม |
| ปลาหลด | เป็นปลาน้ำจืดชนิดหนึ่ง ตัวกลมๆ ปากแหลม เกิดตามหนองบึง หรือ ท้องนา ตากแห้งแล้วทอดกรอบ แกล้มกับผักดอง และแจ่ว อีสานวิเศษนัก |
| ปลาหลาด | ปลากระทิง ตัวเล็กยาว ค่อนข้างแบน ลักษณะคล้ายปลาหลด แต่ตัวใหญ่กว่า พื้นสีน้ำตาลแก่ บางตัวมีลายขาวเป็นวงกลม ๆ บางตัวมีลายเป็นบั้ง ๆ คาดจากหลังถึงใต้ท้อง มีครีบบนสันหลัง ยาวติดต่อกันจนถึงหาง ปลายจมูกแหลม |
สัตว์จำพวกแมลง ในที่นี่จะเสนอเฉพาะชื่อที่เรียกแตกต่างจากถิ่นอื่น
| ชื่อ | ความหมาย/ลักษณะ |
| แมงกุดจี่ | แมลงตัวเล็กสีดำ อาศัยหากินในกองขี้ควายตามไร่นา แมงจุดจี่ ก็เรียก |
| แมงคันโซ้ | แมลงปอ มีลักษณะตัวยาวเหมือนอุปกรณ์วิดน้ำของชาวนาซึ่งเรียกว่า คันโซ้ จึงเรียกว่า แมงคันโซ้ |
| แมงคับ | แมลงทับ เป็นแมลงปีกแข็ง มีปีกสีเขียวเลื่อมพราย เรียกว่า แมงคับ |
| แมงแคง | แมลงชนิดหนึ่ง ลำตัวแบน มีกลิ่นฉุน เรียกว่า แมงแคง |
| แมงง้วง | แมลงชนิดหนึ่งจำพวกจักจั่น ร้องเสียงแหลมและเสียงดังในช่วงหัวค่ำ เรียก แมงง้วง |
| แมงง้องแง้ง | ลูกน้ำ ที่เกิดจากไข่ของยุง มีชีวิตในน้ำ และเจริญเติบโตเป็นตัวอ่อน ของยุงในที่สุด |
| แมงงอด | แมงป่อง มีหางงอยกชูขึ้น เป็นสัตว์มีพิษ มีเหล็กไน เมื่อต่อยจะฝังเหล็กไน ซึ่งมีพิษทำให้เจ็บปวด |
| แมงจินาย แมงจิป่ม แมงจิหล่อ |
เป็นสัตว์พวกตระกูลจิ้งหรีด ร้องเสียงแหลม ตัวสีดำหรือน้ำตาลเรียก แมงจินาย ถ้าตัวโตกว่ามีสีน้ำตาล เรียก จิป่ม (จิ้งโกร่ง) หรือ จิหล่อ |
| แมงซอน | แมงกระซอน มีลักษณะตัวยาว ปีกสั้น ๆ ชอบมุดไปตามดินทรายเปียกชื้น อาศัยตามชายบึง หรือหนองน้ำ |
| แมงบ้ง | ตัวบุ้ง ระยะตัวหนอนของแมลง เรียก แมงบ้ง |
| แมงบ้งกือ | กิ้งกือ เป็นสัตว์ที่มีขามากมายจนนับไม่ได้ โบราณจึงเรียกว่า แมงบ้งกือ คือ มีขนนับเป็นกือ ๆ |
| แมงย่างซี้น | ชื่อแมลงชนิดหนึ่ง สีเขียวลาย ชอบดักข่ายเพื่อจับสัตว์ที่มาติดกินเป็น อาหาร เรียก แมงย่างซี้น ใช้เรียกคนที่ผอมแห้งแรงน้อย ว่า "เจ้าจ่อย ปานแมงย่างซี้น" |
| แมงวัน แมงหมี่ | แมลงวัน ชอบตอมอาหารและของเหม็น แมลงหวี่ เป็นแมลงตัวเล็ก ๆ สีดำ ชอบบินตอมหู ตอมตาคน |
| แมงกระบี้ | แมลงปอ ชื่อแมลงจำพวกหนึ่งมีหลายชนิด ปีกสีน้ำตาลบ้าง สีขาวจุดดำ บ้าง เวลาไข่ออกมาเป็นตัวหนอนของตัวไหม กินใบหม่อนเป็นอาหาร คนอีสานเรียก ตัวม้อน เมื่อแก่จนเข้าฝักแล้วจะนำมาต้มสาวเอาเส้นไหม เพื่อใช้ทอเป็นเสื้อผ้า แมลงชนิดตัวเล็กเรียกว่า แมงกะบี้ ตัวโตเรียก แมงกะเบื้อ |
| ชื่อ | ความหมาย/ลักษณะ |
| กะปอม | กิ้งก่า เรียกว่า กะปอม มีหลายชนิด ชนิดคอสีครามเรียก กะปอมก่า ชนิดคอสี แดง เรียก กะปอมคอแดง ชนิดมีลายสีเหลืองยามตามข้างเรียก กะปอมไหม หรือกะปอมแม่ ชนิดมีปีกบิน/ร่อนได้ เรียก กะปอมปีก ชนิดมีคอสีดำและสีแดง เรียก กะปอมขาง |
| กบ | สัตว์สี่เท้าตัวใหญ่กว่าเขียด อยู่ในน้ำหรือบกก็ได้ เป็นสัตว์ประเภทครึ่งบครึ่งน้ำ มีหลายชนิด หลายพันธุ์ |
| เขียด | สัตว์สี่เท้าไม่มีหาง เป็นสัตว์เลือดเย็น รูปร่างคล้ายกบแต่เล็กกว่า มีหลายชนิด หลายพันธุ์ ชื่อเรียกแตกต่างกันไป คางคกเรียก เขียดคันคาก เขียดตัวเล็กเฝ้า ทุ่งนา เรียก เขียดจ่านา เขียดกบบัวเรียก เขียดโม้ เขียดที่มีลำขาเหลืองเลื่อมเรียก เขียดคาคำ เขียดจับนม ขายาวเรียก เขียดตาปาด เขียดที่มีลำตัวสีเหลือง เรียก เขียดเหลือง เขียดที่ร้องเสียงแอะๆ เรียก เขียดบักแอะ เขียดบักน้ำ |
| แข้ | จรเข้ ชื่อสัตว์เลื้อยคลานจำพวกหนึ่ง ขนาดใหญ่ คางสั้น หัวยาว มีปุ่มเหนือปลาย ปากมน ปุ่มนี้เรียก ขี้หมาก้าย หนังที่หลังเป็นเกล็ดขรุขระ หางยาวแบนตามส่วน อาศัยอยู่ทั้งในน้ำจืดก็มี น้ำเค็มก็มี เป็นสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ เรียก แข้ ขี้แข้ จิแข้ ก็ว่า |
| จอนฟอน | พังพอน ชื่อสัตว์สี่เท้าชนิดหนึ่งคล้ายกระรอก แต่โตกว่า เรียก จอนฟอน เป็นคู่อริกับงูเห่า |
| เจีย | ค้างคาว ค้างค้าวมีหลายชนิด ชนิดตัวใหญ่เรียก เจียกา ขนาดกลางเรียก เจียดังวีก ขนาดเล็กเรียก เจียหนู บางถิ่นเรียก อีเจีย |
คำอีสานแยกตามหมวดอักษร
