ภาษาพูดของผู้คนในภาคอีสานนั้นมีหลายสำเนียงที่แตกต่างกันไป ไม่มี "ภาษาอีสาน" นะครับ มีแต่เป็นภาษาพูดดั้งเดิมของชนเผ่าต่างๆ ที่อาศัยอยู่ในภูมิภาคนี้ซึ่งมีหลายกลุ่มชาติพันธุ์ [ เรื่องที่เกี่ยวข้อง : ชาติพันธุ์ชนเผ่าไทยในอีสาน ] ดังนั้น เมื่อท่านเดินทางไปท่องเที่ยวอีสาน ท่านจะได้ฟังสำเนียงเสียงพูดที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละจังหวัด คำที่เสนอในที่นี่รวบรวมมาจากที่กระผมอาวทิดหมู มักหม่วน ได้ตอบไว้ใน Facebook Fanpage มาแล้วแต่ค้นหาย้อนหลังยาก ท่านเว็บมาดเซ่อเลยขอร้องแกมบังคับให้นำมารวบรวมไว้ที่นี่อีกครั้งหนึ่ง แฟนนานุแฟนที่ต้องการทราบความหมายของคำ หรือประโยคใดก็สอบถามเพิ่มเติมมาได้นะขอรับ ยินดีนำมาตอบให้ทราบทั้งในเว็บไซต์และเฟซบุ๊คต่อไป

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

คำที่น่าสนใจนำมาเสนอในวันนี้คือ...

ออนซอน-นาตูห่ง-อึน-ชุ่มอึน-โจกโพก-โจกโหลก-งาบงาบ-ชะงาบ-สะงาบ-พูด

ออนซอน

ภาษาอีสานวันละคำ 2 คำเลย มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "ออนชอน" และ "สะออน"

มีคำถามมาว่า มีความสงสัยในภาษาอีสาน 2 คำข้างต้นว่า เหมือนกันหรือต่างกันอย่างไร ถามมาหลายคนแล้วก็ตอบไม่ตรงกัน ก็ขอเฉลยดังนี้ครับ

ออนชอน ว. เพราะพริ้ง สวย งาม น่ารัก อย่างว่า ออนชอนเสียงไก่ขันเนืองข้อน (กา) ใกล้ฮุ่งเค้าครางอั่นออนชอน ขัวนัวเหมือยหมอกฮวายลงข้อน ไฟฟืนใต้ทุกเตาเฮืองฮุ่ง ซว่าซว่าข้าดาตั้งแต่งงาย (สังข์). melodious, beautiful, lovely.

สะออน ก. เป็นภาษาพูด (ควมเว้า) ของชาวอีสาน มีความหมายว่า ชอบใจ, พอใจ, ติดใจ อย่างว่า เนื้ออ่อนเพี้ยงกุทลีกลมไหว คือคู่หงส์คำเหินเมื่อลีลาย้าย สะออนใจเจ้าชายชมสมิ้งเมื่อย หลับบ่ได้ตาพลั้งเพื่อแล (สังข์). to like, be pleased, be satisfied, be enamored with.

คำเรกเป็นคำวิเศษณ์ ขยายให้เห็นความหมายที่แท้จริง เช่น น้องจั่งแม่นงามเป็นตาออนชอนเนาะ บางครั้งสำเนียงและการออกเสียงอาจจะเพี้ยนๆ ไป เช่น ออนชอน ก็ออกเสียงเป็น ออนซอน (เสียง ช. เป็น ซ. ได้) มีหลายอักษรที่คนอีสานออกเสียงต่างกัน เช่น ร. รัก เป็น ฮ. ฮัก เป็นต้น ส่วนคำหลังเป็นกริยาในการพูด เช่น ผัวใหม่เมียสาวคุยกันในห้องนอน ชายหนุ่มเอ่ยขึ้นว่า โอย... จั่งแหม่นข่อยสะออนของเจ้าหลายเด้อ (สะออนหยังน้อ คือ บ่บอกมาโลด)

นาตูห่ง

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "นาตูห่ง"

ฝนตกเมื่อเช้าวันนี้ สงสัยจะฟังเพลง "ฝนเทลงมา" ไปด้วย เลยมีแฟนนานุแฟนถามอาวทิดหมูมาว่า "คำว่า 'นาตูห่ง' นี่มันหมายถึงอีหยังอาวทิดหมู" แล้วอาวทิดหมูก็โยนยคำถามต่อมาให้ช่วยอธิบายให้เพิ่นแหน่ เลยขอแยกออกเป็น 3 คำเลย ดังนี้

นา ก็คือ ที่นา ที่ชาวนาใช้ทำนาปลูกข้าวนี่แหละน้อ
ตู ก็คือ กู ข้า ข้อย ผม นี่แหละ ซึ่งหมายถึงตัวผู้พูดหรือผู้ร้องเพลง
ห่ง ก็คือ ลักษณะของน้ำที่เจิ่ง นอง ท่วม นั่นแหละ

เมื่อนำมารวมกันจึงมีความหมายว่า "ให้ฝนตกลงมาท่วมนากูแหน่" นั่นเอง แต่แถวในเมืองบ้านอาวทิดหมูเช้าวันนี้ ชาวบ้านบอกว่าเรือเล็กห้ามออกจากฝั่งเด้อ ทั้งฝั่งอำเภอวารินชำราบ และฝั่งมืองอุบลฯ ท่วมอีกแล้วพี่น้องเอย

มีคนบอกว่า "สาเหตุที่ฝนตกหนักในเขตเมือง เพราะ โฉนดที่นา มันพากันมาอยู่ในธนาคารเบิด พ่ะนะ" แหม่นอยู่บ้ออาว....????

อึน

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "อึน"

บ่ได้เสนอคำภาษาลาวอีสานมานานแล้ว พอดีมีพายุ "โนอึล" เข้ามาถล่ม ก็เลยนึกถึงคำว่า "อึน" ในภา๋ษาอีสานของเฮากะมี แต่ความหมายไม่เหมือนกับ "โนอึล" ภาษาเกาหลีเด้อ (เกาหลี: 노을, อักษรโรมัน: Noul) เป็นชื่อในรายชื่อพายุหมุนเขตร้อนในชุดที่ 3 ของมหาสมุทรแปซิฟิกตะวันตกเฉียงเหนือ ส่งชื่อโดยประเทศเกาหลีเหนือ คำว่า "โนอึล" ในภาษาเกาหลี หมายถึง แสงเรืองในช่วงพระอาทิตย์ขึ้นหรือตก

อึน ว. เปียก ชื้น ผ้าที่ตากแห้งไม่สนิท ผ้ายังชุ่มอยู่เรียก ผ้าอึน อย่างว่า ทุกข์ใช่น้อยฝนเร่งฮวายฮำ สองค่อยเพียรเพลาแพงห่มอึนเอาตุ้ม ผ่อดูวันสูรย์ซ้ายเมโฆเค้าฮ่ม พุ้นเยอ ฟ้าหลั่งเหลื้อมเสียงก้องคื่นเค็ง (สังข์) ผายแครงปั้นผืนอึนเอาตาก แล้วแต่งตุ้มหอมให้ดูดนม ทุกข์ยิ่งล้ำมีท่อสองศรี ในไพรเขียวบ่มีพงศ์เชื้อ เมื่อนั้นสองกษัตริย์ไท้เดินดงหิวหอด เลี้ยงลูกน้อยนานช้ายากแคลน (สังข์). moist, damp, wet.

ชุ่มอึน ว. เปียกชุ่ม ชื้นแฉะ ผ้าที่เปียกถึงตากก็ชุ่มอยู่เรียก ผ้าชุ่มอึน อย่างว่า ผายแครงปั้นผืนอึนเอาตาก แล้วแต่งตุ้มหอมให้ดูดนม (สังข์) ทวายมือเช้ดชุ่มสะใบปุนปั้น (กา). damp.

ความหมายเป๊ะกับพายุเลยทีเดียว เพราะตอนนี้แถวกระท่อมน้อยอาวทิดหมูกะยังอึนๆ จื้นๆ แฉะๆ อยู่ย้อนมีฝนมาเป็นระยะ บ่ได้ขาดเลย

โจกโพก

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "โจกโพก"

มีคำถามมาจากหลานๆ นักเรียนจากทางภาคใต้สอบถามมาว่า "คุณครูสอนภาษาไทยให้นักเรียนหาคำภาษาถิ่นภาคต่างๆ ที่มีความหมายเดียวกันมาเสนอ ผมได้คำว่า "ผมหงอก" อยากทราบว่า คนอีสานเรียกว่าอะไร" (ขอสงวนนาม และชื่อโรงเรียนไว้ เดี๋ยวจะไม่ได้คะแนน รับทราบครับ)

โจกโพก ว. เส้นผมบนศรีษะขาวทุกเส้นเรียก หัวขาวโจกโพก. completely (white, ref. to hair).

คนผมหงอกนั้นทางอีสานจะบอกว่า "โอ.. อ้าย เจ้าคือมาผมขาวโจกโพกแท้หล่ะ" หรือตอนน้ำท่วม (ไม่ว่าอีสาน กลาง ใต้) เหลียวไปทางใดมีแต่น้ำก็จะพูดกันว่า "น้ำท่วมหลาย แนมไปทางใด๋กะขาวโจกโพก" (น้ำท่วมมาก มองไปไกลสุดสายตาก็มีแต่น้ำขาว(สะท้อนแสง)ไปหมด)

ส่วน "แอ่งน้ำ" ในธรรมชาติที่กว้างใหญ่ไพศาล สุดสายตานักจะเรียกกันว่าว่า "โจกโหลก"

โจกโหลก ว. ที่ลุ่มซึ่งเป็นแอ่งใหญ่ เรียก ขุมโจกโหลก. large (of hole or pond).

งาบงาบ

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "งาบงาบ"

เป็นคำถามที่ทันยุคมากทีเดียวครับ ตอนนี้คนไทยในเมืองกรุงกำลัง "หันใจงาบงาบ" จากสาเหตุฝุ่น PM 2.5 และโคโรนาไวรัส ที่ประเดประดังเข้ามาในช่วงนี้ มารู้จับความหมายกันหน่อย

งาบงาบ ว. อาการอ้าปากหายใจช้าๆ ของคนเหนื่อยหอบ หรือหายใจของคนกำลังจะตาย เรียก "หันใจงาบงาบ". feebly gasping for breath.

ชะงาบ ว. อ้าปากงาบๆ เหมือนคนกำลังจะตาย เรียกว่า หันใจชะงาบ ชาบงาบ งาบงาบ ก็ว่า. gasping weakly.

สะงาบ ว. หายใจทางปาก คนเจ็บป่วยมีอาการหนักจวนจะสิ้นใจ ต้องหายใจทางปาก หรือปลาในหนองน้ำที่งวดลงจนต้องหายใจทางปาก อย่างว่า ฝูงหมู่ปลาน้อยมังกรแกมนาค ฟองฟาดเต้นตายข้อนสะงาบเงย (สังข์). to breathe through ones mount, gasp.

ปัญหานี้นับวันจะรุนแรงขึ้นทุกวัน ทั้งจากการก่อสร้างอาคารใหญ่สูงในเมืองที่ความเจริญมีมากมาย การคมนาคมขนส่งโดยเฉพาะรถยนต์ที่ใช้เครื่องยนต์ดีเซลเก่าๆ ควันขโมง และจากการเผาขยะ พืชผลการเกษตรเพื่อการทำไร่นาทั่วๆ ไป อย่าเผาเลยครับไถกลบฝังดินให้เป็นปุ๋ยดีกว่า การเผานอกจากจะทำร้ายสัตว์ขนาดเล็กที่อาศัยในบริเวณนั้น ขี้เถ้าที่เกิดจากการเผายังเป็นด่างที่ทำร้ายดินไม่เกิดประโยชน์สักนิดนะครับพี่น้อง

พูด

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "พูด"

จากแฟนานุแฟนหนุ่มน้อยแห่งเมืองน้ำดำ(กาฬสินธุ์) ส่งจดหมายน้อยมาถามว่า "พ่อใหญ่บ้านมาชวนพ่อไปฆ่างัวตกพูดกัน" คำว่า "ตกพูด" นี่หมายความว่าจั่งใด๋น้อครับ "พูด" คือกันกับ "เว้า" บ่ครับ

คำว่า "พูด" ในความหมายของชาวอีสานมี 3 ความหมายตามบริบทที่แตกต่างกัน ดังนี้

พูด ก. เปล่งเสียงออกเป็นถ้อยคำ เรียก พูด, เว้า ก็ว่า. to speak.

พูด ก. พ่นน้ำออกจากปาก เรียก พูด อย่างว่า มณีกาบฮู้อมน้ำพูดพลัน เสด็จผ่านแผ้วผายน้ำพูดพรม (สังข์). to spray water out of mouth.

พูด ก. แบ่งของออกเป็นส่วนๆ เพื่อแบ่งปันกัน เรียก พูด เช่น พูดปลา พูดกบ พูดเขียด พูดซี้น อย่างว่า เสี่ยวเฮาปันพูดน้อยบ่สมส่วนกับขน (ผาแดง). portion, share (of meat from hunting or fishing).

จากคำถามที่ถามมานั่นก็หมายถึง ผู้ใหญ่บ้านมาชวนลงขันซื้อวัวมาฆ่าชำแหละปันส่วนกัน โดยการแบ่งเป็นกองๆ เท่าๆ กัน สมัยแต่ก่อนใช้ตอกไม้ไผ่ร้อยเป็นพวงดังภาพประกอบ แต่สมัยนี้ใช้ถุงก็อปแก๊บสะดวกกว่า อ่านเพิ่มเติมจาก การลงแขก-ตกพูด-แบ่งปัน นะหลาน

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

ภาษาพูดของผู้คนในภาคอีสานนั้นมีหลายสำเนียงที่แตกต่างกันไป ไม่มี "ภาษาอีสาน" นะครับ มีแต่เป็นภาษาพูดดั้งเดิมของชนเผ่าต่างๆ ที่อาศัยอยู่ในภูมิภาคนี้ซึ่งมีหลายกลุ่มชาติพันธุ์ [ เรื่องที่เกี่ยวข้อง : ชาติพันธุ์ชนเผ่าไทยในอีสาน ] ดังนั้น เมื่อท่านเดินทางไปท่องเที่ยวอีสาน ท่านจะได้ฟังสำเนียงเสียงพูดที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละจังหวัด คำที่เสนอในที่นี่รวบรวมมาจากที่กระผมอาวทิดหมู มักหม่วน ได้ตอบไว้ใน Facebook Fanpage มาแล้วแต่ค้นหาย้อนหลังยาก ท่านเว็บมาดเซ่อเลยขอร้องแกมบังคับให้นำมารวบรวมไว้ที่นี่อีกครั้งหนึ่ง แฟนนานุแฟนที่ต้องการทราบความหมายของคำ หรือประโยคใดก็สอบถามเพิ่มเติมมาได้นะขอรับ ยินดีนำมาตอบให้ทราบทั้งในเว็บไซต์และเฟซบุ๊คต่อไป

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

คำที่น่าสนใจนำมาเสนอในวันนี้คือ...

จ่อล่อ-แล้ว-งันเฮือนดี-ฟ้าวฟั่ง-ป่างง่าง-เกิบ-แต๊ะ-จ้าวจ้าว

จ่อล่อ

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "จ่อล่อ"

เป็นคำถามมาจากนักเรียน(คนอีสาน)เกิดใหม่ใหญ่ลุน บ่เคยได้ยินมาก่อนกับคำที่ผู้เฒ่าผู้แก่เว้ากันว่า "กินข้าวเหนียวกับปลาปิ้ง บ่มีแนวซดละคาคอจ่อล่อ" อาวทิดหมูบอกผมแหน่ว่า "จ่อล่อ" คือแบบใด๋น้อ

จ่อล่อ ว. อาการที่ผลไม้ติดคอกลืนไม่ลง หรือกินข้าวเหนียวแล้วกลืนไม่ลง เรียก คาคอจ่อล่อ อย่างว่า ปิ้งตับไก่ของไทกินเอย ไทกินแล้วเสียแนวไก่ต่อ ไนหมากค้อคาคอจ่อล่อ (บ.) ถ้าของใหญ่ว่า โจ่โล่ จ่อล่อแจ่แล่ โจ่โล่เจ่เล่ ก็ว่า. caught in throat (of fruit or nut).

คนอีสานบ้านเฮาเอิ้นว่า "แค้นเข้า" คือ อาการกลืนบ่ลง ติดคอ ต้องมีน้ำล่องคอด้วย การกินข้าวเหนียวจึงควรมีต้มหรือแกงไว้ซดน้ำ ถ้าไม่มีก็ควรมีน้ำเปล่าใส่แก้ว ใส่ขันไว้ใกล้ๆ ตัว รู้สึกฝืดคอให้กินน้ำตาม อันนี้คนแก่เป็นบ่อยไม่ใช่ว่าเคี้ยวไม่แหลก แต่น้ำลาย น้ำย่อยในปากมันน้อย (กะกินเข้าบ่แซบน้อ มันฝืนบ่อยาก กะเลยบ่มีน้ำลาย) ต้องระวังให้มากครับ เด็กน้อยก็มีโอกาสคือกันเด้อ

แล้ว

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "แล้ว"

เป็นประเด็นใน "สังคมสื่อโซเชียล" เมื่อเร็วๆ นี้ ด้วยป้ายเขียนบนกระเบื้องแผ่นเรียบหน้างานก่อสร้างว่า "ห้องน้ำไม่แล้ว" แต่ก็ยังมีคนเข้าไปใช้บริการกันอยู่ คนเขียนผิดตรงไหน?

แล้ว ว. เสร็จ สิ้น จบ พูดจบ เรียก เว้าแล้ว ทำเสร็จ เรียก เฮ็ดแล้ว แต่งจบ เรียก แต่งแล้ว อย่างว่า ยุตินั้นเป็งจาลทุกข์โศก ก็หากแล้วท่อนี้ถวายไว้ที่สูงก่อนแล้ว (สังข์). done, finished, ended, already.

"ห้องน้ำไม่แล้ว" ในป้ายจึงมีความหมายว่า "ห้องน้ำยังก่อสร้างไม่เสร็จ" ซึ่งมีแต่คนอีสาน 1000% เท่านั้นที่จะเข้าใจได้ ทีหลังต้องเขียนว่า "ห้องน้ำยังก่อสร้างไม่เสร็จ" หรือ "งดใช้บริการ กำลังก่อสร้าง" หรือ "งดใช้กำลังปรับปรุง" นะจ๊ะพ่อหนุ่มขายแรงงาน มิเช่นนั้นเมื่อมาทำงานต่ออาจจะได้เจอ "บางสิ่งคาจ่อล่อในโถส้วม" เด้อ (ดูความหมายจากคำข้างบน)

งันเฮือนดี

มีอีหล้าคำแพงทางโคราช มายามปู่ยามย่าทางอุบลฯ ได้ยินปู่บอกว่า "อยู่บ้านเฝ้าเฮือนเด้อ มื้อแลงปู่กับย่าสิไป 'งันเฮือนดี' ทางบ้านคุ้มเหนือ" อ้ายทิดหมูบอกน้องหล้าแหน่ว่า "งันเฮือนดี" คืออีหยัง นางบ่เข้าใจ

งัน ก. ทำให้เอิกเกริก ฉลอง สมโภช การฉลองงานเรียก งัน เช่น งันกฐิน งันอัฐะ งันกองบวช งันเฮือนดี (เรือนที่มีคนตายเรียก เฮือนดี) การแสดงมหรสพ เช่น การอ่านหนังสือผูก ร้องลำและการเล่นต่างๆ เรียก งันเฮือนดี. to celebrate.

งันเฮือนดี กะคือไปงานศพนั่นแหละ "งัน" คือ การเฉลิมฉลอง สนุกสนาน คนโบราณเพิ่นบ่ให้เศร้าโศกในงานศพ เพื่อให้ญาติมิตรลืมคนตาย จึงมีมหรสพคับงัน เช่น การร้องลำ การเล่าเรื่องนิทาน การแสดงต่างๆ ส่วน "เฮือนดี" น่าจะมาจาก "เรือนผี" คือ มีคนตาย แต่อยากให้มีความเป็นมงคลไม่น่ากลัว เลยเพี้ยนเป็น "เฮือนดี" นั่นเอง

สมัยนี้การพนันเข้าสิงคน ตามบ้านนอกบ้านนาจะมีพวกผีพนันมาขออนุญาตเจ้าภาพในการเล่นพนัน เช่น โบก โป ไฮโล ไพ่ โดยอาศัยช่องว่างทางกฎหายที่เมื่อก่อนอนุญาตให้เล่นได้ เพื่ออยู่เป็นเพื่อนเจ้าภาพจนสว่าง (นัยว่า ไม่ให้กลัวผี) แต่เดี๋ยวนี้ไม่อนุญาตแล้วหนา อย่าหาทำเด้อ

ฟ้าว

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "ฟ้าว"

ช่วงนี้มีวันหยุดยาว ใกล้เทศกาลปีใหม่ มีการเดินทางท่องเที่ยว เมือยามบ้าน รถกะติด อุบัติเหตุกะหลาย กะอย่าพากัน ฟ้าว ฟั่งฟ้าว ฟ้าวฟั่ง หลายเด้อพี่น้องเอย

ฟ้าว ว. รีบ ด่วน อย่างว่า การอวนมีเฮียกหามาฟ้าว (กาไก) ฟ้าวบวชฟ้าวสิก ฟ้าวเอาเมียฟ้าวปะ (ภาษิต) ค่าวค่าวดิ้นดิ้นดั่นหิวกระหาย เขาค่อยเฟือแขนขุนฮอดเฮือนทังฟ้าว มาดาย้านกลัวตายดับหน่อ ชักนวดน้าวสองเจ้าจิ่งคืน (ฮุ่ง). hurrying, urgent, rushed.

ฟั่ง ว. รีบ ด่วน ทำโดยอาการรีบด่วนเรียก ฟั่ง อย่างว่า กวาดไพร่เข้าเมืองใหญ่ในปะกัน แมนก็ถือพลายโดยกล่าวเอาเจืองเจ้า กูก็ถอยแฮงฟ้าวฉับพลันทังฟั่ง เจ้าหมื่นม้าวเมือแท่นนางเฟือ (ฮุ่ง) โทเรใจฟั่งมโนปานม้า (กาไก) บาคราญท้าวจานางทังฟั่ง (กา) ยังหิวไห้อาทรทังฟั่ง (สังข์). hurried, rushed, urgently.

ฟ้าวฟั่ง ว. รีบเร่ง อย่างว่า อันใดเป็นตาหย้ำให้ทำกินฟ้าวฟั่ง อย่าได้นั่งเค้าเม้าคอยถ้าแต่เขา (ย่า). hurried, rushed, urgent.

ฟั่งฟ้าว ว. รีบด่วน รีบด่วนเรียก ฟั่งฟ้าว อย่างว่า ม้าก็ทยานฟั่งฟ้าวเถิงท้าวบ่นาน (กาไก). hurried, rushed, urgently.

ไปไหนมาไหน เดินทางขอให้มีสติเพื่อความปลอดภัยของทุกคน ไม่ใช่แต่เราแต่เพื่อครอบครัวของเรา ญาติ มิตร และผู้ร่วมเดินทางอื่นๆ ปลอดภัยไปด้วยกัน

ป่างง่าง

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "ป่างง่าง"

มื้อแลงวานนี้มีคนหงายท้องป่างง่าง ย้อนคึดว่าคนอื่นสิคึดคือนักการเมืองซั่วๆ บ่รับร่างรัฐธรรมนูญแน่นอน บาดห่าผลออกมาเลย "หงายท้องป่างง่าง เจ็บปางตายเลยทีเดียว"

ป่างง่าง ว. ลักษณะที่ผู้ใหญ่ล้มเรียก ล้มป่างง่าง เด็กล้มเรียก ล้มแป่งแง่ง. describes appearance of adult who has fallen down.

ยืมรูปลูกหล่าที่บ้านมาประกอบ (ตาลตาล กับน้องจัมโบ้ก็นอนหงายป่างง่าง คือกัน)

เกิบ

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "เกิบ"

เกิบ น. รองเท้า รองเท้าของคนธรรมดาเรียก เกิบ ของพระราชามหากษัตริย์เรียก เกิบแก้ว. shoes.

คำที่เกี่ยวเนื่อง "เกิบแต๊ะ" มีความหมายว่า

แต๊ะ น. รองเท้าแตะ รองเท้าชนิดไม่หุ้มส้น ทำด้วยไม้งิ้ว ไม้ทองหลาง เรียก รองเท้าแต๊ะ เกิบแต๊ะ ก็ว่า. thongs (footwear), flip-flops.

มีเพลงร้องกันเล่นๆ ว่า "เชิบๆๆ หมาคาบเกิบเข้าป่าบักนัด..." ยามไปเอาบุญนำวัดนำวา หรือเฮือนชานบ้านอื่นระวังเขาลักเกิบเด้อ ผู้ลางคนใส่คู่งามๆ ของหมู่เมือบ้านถิ่มคู่ฮ้างๆ ไว้ต่างหน้าซั่นดอกวา แม้แต่เกิบพระก็ไม่เว้นจนกระทั่งพระ-เณรต้องใช้อารมณ์ศิลปินสลักที่เกิบว่า "เกิบพระ - เกิบเณร" ดังภาพ

จ้าวจ้าว

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "จ้าวจ้าว"

จ้าวจ้าว ว. อาการปวดระบม ปวดระบมเรียก ปวดจ้าวจ้าว อย่างว่า ปวดจ้าวจ้าวคือผ้ำบ่มหนอง (บ.). dull (ache), sore.

จ้าว น. ชื่อพรรณข้าวจำพวกหนึ่ง มีสองชนิด คือ ข้าวเหนียว และข้าวจ้าว เข้าเจ้า ก็ว่า อย่างว่า เข้าเหนียวกับเข้าเจ้า ปนกันบ่มีเบื่อ คือดั่งเชื้อพี่น้องปนได้แฮ่งมัน (บ.). rice (not glutinous rice).

แม่หญิงเจ้าปวดระบม รู้สึกปวดจ้าวจ้าว ก็เพราะพี่หมื่นใช้สมุนไพรผิดนี่เอง (ตามเทรนด์มาแฮงกับเขาหน่อยหนึ่งน้อ) เป็นอาการเจ็บปวดกล้ามเนื้อเพราะการทำงานหนัก การถูกทุบตีจนกล้ามเนื้อช้ำ ต้องประคบด้วยสมุนไพรนะออเจ้า 😍🥰😘

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

ภาษาพูดของผู้คนในภาคอีสานนั้นมีหลายสำเนียงที่แตกต่างกันไป ไม่มี "ภาษาอีสาน" นะครับ มีแต่เป็นภาษาพูดดั้งเดิมของชนเผ่าต่างๆ ที่อาศัยอยู่ในภูมิภาคนี้ซึ่งมีหลายกลุ่มชาติพันธุ์ เช่น ลาว ส่วย เยอ กุย ภูไท กะเลิง กุลา ญ้อ ฯลฯ (อ่านเพิ่มเติมที่นี่) ดังนั้น เมื่อท่านเดินทางไปท่องเที่ยวอีสาน ท่านจะได้ฟังสำเนียงเสียงพูดที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละจังหวัด อย่างไรก็ตามสิ่งหนึ่งที่ยังคงมีความคล้ายกันก็คือ ลักษณะของคำและความหมายต่างๆ ที่ยังคงสื่อความถึงกันได้ทั่วทั้งภาค รวมทั้งสื่อสารข้ามฝั่งไปยังพี่น้องทาง สปป.ลาว ได้ด้วย

ผู้เขียนได้รับคำถามจากแฟนานุแฟนของเว็บไซต์ "ประตูสู่อีสานบ้านเฮา" ทั้งจากทางอีเมล์ webmaster (@) isangate.com และในทาง Facebook Fanpage ของเว็บไซต์นี้และ Facebook ส่วนตัว ให้ช่วยอธิบายความหมายของคำในภาษาอีสานอยู่เนืองๆ ส่วนใหญ่จะตอบใน Facebook ซึ่งเมื่อวันเวลาผ่านไปก็อาจจะค้นหายาก วันนี้เลยนำคำตอบเหล่านั้นมารวบรวมไว้ที่นี่ เพื่อให้ค้นหาอ่านได้ง่ายขึ้น ขอเชิญทุกท่านทัศนากันได้เลยครับ

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

คำที่น่าสนใจนำมาเสนอในวันนี้คือ...

เป็นตาซังคัก-อืดสืด-อืดลืด-มุ่นอุ้ยปุ้ย-เปิ่นเวิ่น-แค้น-มิด

เป็นตาซังคัก

ได้รับจดหมายน้อยจากอีหล่าคำแพงทางเมืองชลถามมาด้วยความร้อนรุ่มในหัวใจ เนื่องจากมีผู้บ่าวที่หมายตาหมายใจมาบอกว่า "น้องเป็นตาซังคัก" ถามเพื่อนคนอีสานก็บอกว่า "ซัง คือ เกลียด" อาวทิดหมูบอกน้องหล้าแหน่ว่า "ผู้บ่าวเพิ่นซังน้องแฮงบ้อค่า"

โอย! น้อ เป็นตาหลูโตนแท้หล้าเอย บ่ได้เป็นคือน้องคึดในใจดอกเด้อ เขายกยอน้องว่า "เป็นตาฮักขนาด" ต่างหากเล่า อีหล้าเอย... "

"เป็นตาซังคัก" ไม่ได้หมายถึง "น่าเกลียดมาก" แต่อย่างใด แต่หมายถึง "น่ารัก น่าชัง" ส่วนใหญ่แล้วคำนี้ผู้ใหญ่ (ลุง ป้า ปู่ ย่า ตา ยาย) จะกล่าวถึงเด็กน้อยที่เป็นลูกหลานที่มีหน้าตาน่ารัก น่าเอ็นดู ว่า "อีหล่าจะแหม่นเป็นตาซังคัก" (หลานน่ารักจัง)

แต่คติโบราณอีสานนั้นท่านบอกว่า "ถ้าบอกว่าเด็กน้อยน่ารักผีโพงจะมาเอาไป (อายุไม่ยืนนั่นเอง)" ท่านจึงใช้คำกล่าวที่เป็นตรงกันข้าม ว่า "เป็นตาซัง" เพื่อหลอกผีสางนางไม้ให้เชื่อว่าน่าเกลียด เด็กจะได้อายุยืนยาวนาน นั่นแล...

คำนี้ "เป็นตาซังคัก" ถ้าไปค้นผ่านเพื่อนกู(เกิ้ล) มักจะเจอความหมายว่า "เป็นตาซังคักๆ = น่าเกลียดมากๆ" อันนี้บอกเลยว่า "ผิดแน่นอน มาจากคนที่พอรู้จักภาษาอีสานแล้วคิดว่าคงใช่เอามาเขียน" แล้วก็ลอกต่อๆ กันมาในหลายๆ เว็บเลยไม่รู้ว่าต้นฉบับคือใครเขียนก่อน แล้วก็ลามไปถามกันในกระทู้พันทิพดอทคอม ทำให้เข้าใจผิดกันไปไกลนะขอรับ คนอีสาน 1,000% อย่างอาวทิดหมูขอนั่งยัน นอนยันตามความหมายข้างบนขอรับ รู้ไว้ว่านั่นคือคำชมที่ซ่อนอยู่ด้วยความน่ารักน่าเอ็นดู

อืดสืด

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "อืดสืด"

อีนางหล้าอยู่ทางไท (สาวโรงงานทางปราจีนบุรี) จดหมายน้อยมาถามว่า "อาวทิดหมูมื้อวานไปลอยกระทงกับหมู่ ในยินเสียงผู้บ่าวกลุ่มหนึ่งแซวกลุ่มอีหล้าว่า จะแม่น 'สาวอืดสืด' คัก บ่ฮู้ว่าหมายความว่าจั่งได๋ เขาย่องนางหล้าว่างามบ่"

อืดสืด ว. คนที่มีลักษรณะอ้วนเตี้ย เครื่องนุ่งห่มสกปรกมอมแมม เรียก อืดสืดตดเหม็น. squat and filthy (person).

โอยอีหล้านางเอย เจ้ามาสิงามเลิ่กแท้น้อบาดนี้ อาวทิดหมูหลับตาจินตนาการแล้วแหม่นสิกอดบ่หุ้มพุ้นล่ะติ จั่งได้กะสิอย่าเสียใจเด้อ ขอให้จิตใจเฮางามเป็นพอ เป็นกำลังใจให้เด้อ

มีคำที่คล้ายกันอีกคำหนึ่งคือ "อืดลืด"

อืดลืด ว. ไม่เรียบร้อย ไม่เกลี้ยงเกลา การทำโดยปราศจากความสะอาด เรียก เฮ็ดอืดลืด. messy, untidy.

(ภาพประกอบจากอินเทอร์เน็ต บ่เกี่ยวกับความหมายปานได๋ดอกเด้อ)

มุ่นอุ้ยปุ้ย

หลายคนได้ฟังเพลงของอดีตผู้ใหญ่บ้านหำ เฉลิมพล มาลาคำ เพลงชื่อ "มุ่นอุ้ยปุ้ย" แล้วก็สงสัยว่า "ย่านมุ่นอุ้ยปุ้ย" มีความหมายว่าอะไรนะ อยากรู้จัง

ปุ้ย ว. ละเอียด ถ้วยโถโอจานที่แตกหาชิ้นดีไม่ได้ เรียก มุ่นอุ้ยปุ้ย. fine, into tiny bits.

อุ้ยปุ้ย ว. แหลกละเอียด เรียก มุ่นอุ้ยปุ้ย. powered, smashed to bits.

ความหมายในเพลงคือ การจินตนาการของผู้แต่งเพลง (ผู้ร้อง คนเดียวกัน) ที่คาดว่าคืนนี้ ผู้สาวที่ตนเองหลงรักนั้น "หนานผักชีของน้องนางหล้า จะถูกดุด ถูกดุนจากเขาผู้นั้นจนมุ่นอุ้ยปุ้ย แหลกละเอียดนั่นเอง" มันผิดหวังในใจที่คนรักของตนเองที่มั่นหมายแล้วไม่ได้ มันเศร้าใจหลายเนาะ

เพื่อให้เข้ากับสถานการณ์การเลือกตั้งในอเมริกา ต่างฝ่ายต่างก็เชียร์กันขาดใจ ผลสิออกมาเป็นอย่างใดก็ยากที่จะคาดเดา (รูปแบบมันบ่คือบ้านเฮา) แต่ถ้าผลออกมาแล้วมันต้อง "มุ่นอุ้ยปุ้ย" แน่นอน บ่ฮู้ว่าพ่อใหญ่ใด๋สิได้แบกถุงปุ๋ยเมือบ้าน เป็นพ่อใหญ่ทรัมป์ หรือพ่อใหญ่ไบเดน ติดตามต่อไปเด้อพี่น้อง (ผลออกมาเป็น พ่อใหญ่ทรัมป์ แบกถุงปุ๋ยเมือบ้าน แต่เลายังบ่ยอมแพ้ใด๋ อีกสี่ปีเจอกันว่าซั้น!)

เปิ่นเวิ่น

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "เปิ่น, เปิ่นเวิ่น"

เฝ้ารอดูพายุจากการทำนายของกรมอุตุนิยมวิทยาทั้งวันเลยวันนี้ แต่ก็ "เปิ่น" ขึ้นไปทางมุกดาหารซ้ำ ฝนทางบ้านอาวทิดหมูมีพอรินๆ นี่ล่ะ พอสาบานน้ำบ่ตายนี่ล่ะ ทางอื่นเป็นจั่งใด๋น้อ ส่งข่าวมาบอกกันแหน่เด้อ

เปิ่น น. แฉลบ เลี่ยง เช่น ถากไม้ขวานแฉลบไปถูกขา เรียก ขวานเปิ่นใส่ขา. to glance off ricochet, go aside.

แต่ถ้าผู้สาวงาม "เปิ่นเวิ่น" นั้นผัดเป็นตาฮัก ตาฮักเด้อนางเอย คำภาษาอีสานนี่มีความหมายมากมายจริงๆ อยากพ้อเด้น้องสาวเจ้าผู้แก้มเปิ่นเวิ่นนั่นนา

เปิ่นเวิ่น ว. หน้าตาที่เบิกบานแจ่มใสเรียก เปิ่นเวิ่น อย่างว่า แก้มเปิ่นเวิ่นแก้มเจ้าเปิ่นเวิ่น ขี้กะเต๋อวังเวินไหลเซาะน้ำเซินอยู่ย่าวย้าว (กลอน). cheerful.

แค้น

ภาษาอีสานวันละคำด้วยภาพ วันนี้ขอเสนอคำว่า "แค้น"

คนในภาคอื่นอาจจะเข้าใจผิดกันได้ง่ายๆ ถ้าไม่เข้าใจความหมายของคำ ดังเช่น เมื่อช่วงวันหยุดยาวหลายวันที่ผ่านมา หนุ่มเมืองกรุงมาเที่ยวทางอีสานด้วยการขี่รถมอเตอร์ไซค์บิ๊กไบค์คันใหญ่ ฟังเสียงคำรามฮึ่มๆ มาแต่ไกล แต่ด้วยความไม่ชำนาญทางจึงทำให้ล้มคว่ำไม่เป็นท่า ที่มุมโค้งใกล้ศาลากลางบ้าน ลุงชาวบ้านที่เห็นเหตุการณ์ด้วยความมีน้ำใจรีบวิ่งเข้าไปช่วยเหลือทันที...

ลุง : "เอ็งแค้นไหม เอ็งแค้นไหม เจ็บตรงไหนบ้าง...." (พูดเสียงดังถามด้วยความเป็นห่วง)

ชายหนุ่ม : "ผมพลาดท่าล้มเอง ไม่แค้น ไม่โกรธใครหรอกลุง...." (ชายหนุ่มฝืนใจตอบด้วยความเจ็บปวด)

คำถามของลุงนั่นไม่ได้หมายถึงว่า "ไอ้หนุ่มไปคั่งแค้นใครมา" แต่หมายความว่า "เอ็งจุก เสียดแน่น เจ็บตรงไหนหรือเปล่า?" ว่าแล้วก็ยื่นน้ำดื่มยี่ห้อ "แก้แค้น" ให้ดิ่มเพื่อคลายแค้น "จุกเสียด" เฮ้อ!!!

แค้น ก. ติดขัด คับใจ คับใจ เรียก แค้น อย่างว่า รื้อจักเยื้อนยากได้พอยีบยาบเดียวหนึ่งนั้น พอเมื่อสุรภาพพานพาดดอยดนแจ้ง กุมภัณฑ์แค้นเคืองมโนค้อยคั่ง รือจักใช้แอ่วอ้วนโอมน้องก็ใช่การ (สังข์). to encounter hindrance, to feel oppressed.

แค้น ก. ติด ขัดข้อง ข้าวติดคอเรียก แค้นเข้า แค้นเข้าคาคอ เป็นต้น

แค้น ภาษาอีสานในเครื่องหมายการค้านี้คือ อาการ "ติดคอ" เช่น "เข้าคาคอ ข้อยแค้น เอาน้ำมาล่องคอแหน่"

บ่แม่นเคียดให้ไผ (โกรธให้ใคร) แล้วดื่มน้ำยี่ห้อนี้สิหายแค้นเด้อ คนละความหมายกัน หรือเอาขวดตีหัวสะบ้อหึ?

มิด

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "มิด"

ในคืนอันเหน็บหนาวมืดสนิท ที่นอกชานบ้านหลังหนึ่ง มีเสียงอ้อนของหญิงสาวว่า "อ้ายคือมิดแท้"

พลันได้ยินเสียงตอบจากไอ้หนุ่มว่า "หึยส์สส... น้องแห่งคือ 'เพชรา' ตั่ว"

บทสนทนานี้หนุ่ม-สาววัยรุ่นสมัยศตวรรษที่ 21 นี้อาจจะไม่เข้าใจ พร้อมกับอุทานว่า "ไรว๊า!!..วัยสะรุ่นไม่เก็ตอ๊ะ" แต่ถ้าวัยเกิน 50 ปีขึ้นไปอย่างอาวทิดหมู รับรองต้องเก็ตแน่นอนใช่ไหม?

มิด ว. เงียบ อาการเงียบไม่มีเสียง เรียกว่า มิด มิดจี่ลี่ มิดซี่ลี่ ก็ว่า. silent, without noise.

ดังนั้น ที่น้องสาวว่า "อ้ายคือมิดแท้" นั่นย่อมหมายความว่า "พี่ทำไมเงียบไป" ไม่ได้หมายถึง "พี่หล่อดัง มิตร ชัยบัญชา" พระเอกหนังในสมัยนั้น จึงไม่ต้องไปสวนตอบน้องว่า "น้องช่างงามเหมือน เพชรา เชาวราษฎร์" ดอกเด้อ อายเขา บักหล้า 😁🤣😂

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14