ภาคอีสานของเฮามีประเพณีที่เกี่ยวเนื่องกับ "ฮีตคองประเพณี" อยู่มาก มีทั้งที่โด่งดังเป็นที่ฮู้จักไปทั่วประเทศและทั่วโลก และมีอีกหลายประเพณีที่จัดเฉพาะถิ่น ดูลึกลับสำหรับคนต่างพื้นที่ อย่างประเพณี "แห่ผีสุ่ม" ที่จัดขึ้นในช่วงบุญเดือนสิบ หรือ บุญข้าวสาก ประเพณีของชาวอีสาน จัดขึ้นในวันแรม 15 ค่ำ เดือน 10 ของทุกปี ซึ่งชาวบ้านเชื่อกันว่า ในวันแรม 15 ค่ำ เดือน 10 จะเป็นวันที่ประตูนรกเปิดออก วิญญาณผีตายโหงรวมทั้งวิญญาณญาติพี่น้องของผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว รวมถึงเปรตต่าง ๆ จะขึ้นมาอยู่บนโลกมนุษย์ จึงเกิดเป็นประเพณีบุญข้าวสากขึ้น เพื่ออุทิศส่วนกุศลให้กับบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว
ผีต่างๆ นานาทั่วประเทศไทย ทั้งผีปอบ ผีหิว ผีกองกอย ต่างมารวมตัวกันเดินขบวนใน "งานประเพณีแห่ผีสุ่ม" ซึ่งมีแห่งเดียวในโลก ตามความเชื่อที่ถูกสืบทอดมาตั้งแต่โบราญของชาวบ้าน บ้านเสี้ยวน้อย ตำบลบ้านเล่า อำเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ ในช่วงบุญเดือนสิบ หรือ บุญข้าวสาก หนึ่งในประเพณีการทำบุญให้แก่ผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว ซึ่งระหว่างขบวนแห่ผ่าน ก็จะเชิญชวนผู้สนใจร่วมทำบุญกับผีสุ่ม โดยนำข้าวสาร อาหารแห้ง ใส่ในตะกร้าผีสุ่ม เพื่อนำไปทำพิธีอุทิศส่วนกุศลให้กับญาติผู้ล่วงลับ โดยนำไปวางไว้ตามจุดต่างๆ ภายในบริเวณวัดสมศรี พร้อมจุดเทียน และบอกกล่าวให้ญาติผู้ล่วงลับไปแล้ว มารับเอาอาหารและผลบุญที่อุทิศให้
คำว่า "ผีสุ่ม" เพราะผีที่ไม่มีลูกหลาน หรือ ญาติไปทำบุญให้ ก็จะไปขอรับส่วนบุญ หรือ อาหารจากผีตนอื่น แต่ด้วยความอับอายจึงเอาสุ่มไก่มาคลุมหัวคลุมตัว จึงเป็นที่มาของประเพณีแห่ผีสุ่ม เพื่อเตือนใจให้ลูกหลานกลับไปทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้กับบรรพบุรุษ อีกทั้งยังเป็นการสร้างความผูกพัน ความรัก ความสามัคคีของคนในครอบครัวและในชุมชนอีกด้วย
ประเพณีแห่ผีสุ่ม จะเริ่มกันตั้งแต่เช้าตรู่จะมีการทำพิธีไหว้ผีบ้าน ผีปู่ย่าตายาย แล้วนำข้าวปลา-อาหารที่ได้ตระเตรียมไว้ในกระจาด ห่อใบตอง หรือกระทงใบตอง นำไปรวมกันที่วัดเพื่อร่วมทำบุญถวายภัตตาหารพระภิกษุสงฆ์ จากนั้นจะมีการสวดอุทิศส่วนกุศลให้กับญาติผู้ล่วงลับ บริจาคทานให้ญาติ แล้วจึงจัดขบวนแห่ของผีสุ่ม มีการร่ายรำสนุกสนานตามสไตล์คนอีสาน ม่วนซื่นโฮแซวกันตามระเบียบ
เปิดประตูนรก ปล่อย “ผีสุ่ม” ที่ จังหวัดชัยภูมิ
แห่ผีสุ่ม เป็นประเพณีเก่าแก่ ที่สืบสานกันมาอย่างยาวนานของชาวบ้านเสี้ยวน้อย ตำบลบ้านเล่า อำเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ ที่สำคัญคือ ชาวบ้านเขาจะจัดขึ้นเพียงปีละ 1 ครั้งเท่านั้น ในช่วงบุญเดือนสิบ หรือบุญข้าวสาก ตามฮีตสิบสอง คองสิบสี่ หรือจารีตประเพณีของชาวอีสาน ในเดือนกันยายนของทุกปี เป็นช่วงเวลาใกล้เคียงกันกับ บุญข้าวสารทของชาวภาคกลาง บุญสลากภัตทางภาคเหนือ ประเพณีชิงเปรตในภาคใต้ และเทศกาลไหว้พระจันทร์ ของชาวไทยเชื้อสายจีน นั่นเอง
ท่านที่สนใจประเพณีแปลกๆ อย่างนี้ก็ติดตามข่าวสารการจัดงาน และไปร่วมทำความรู้จักกับประเพณีเหล่านี้กันได้ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือหรือภาคอีสานบ้านเฮานั้น มีสิ่งดีๆ ให้ค้นหาอยู่เสมอ
